Uczestników spotkania powitał Marszałek Stowarzyszenia Potomków Sejmu Wielkiego - Piotr Biliński, który odnosząc się do debat na temat konstytucji powiedział: "My, potomkowie tych, którzy uchwalili konstytucję 3 maja czujemy moralny obowiązek uczestniczenia w tej dyskusji".
Prof. Andrzej Zakrzewski zauważył, że polskie konstytucje jako akty dawnej Rzeczypospolitej składającej się z wielu narodów, to dziedzictwo całej Rzeczypospolitej, a nie tylko polskie.
Jako początek polskiego konstytucjonalizmu wymienił artykuły henrykowskie określające ustrój Rzeczypospolitej pod panowaniem królów elekcyjnych. Były one kompleksem praw, które regulowały fundamentalne zagadnienia I RP: następstwo tronu, funkcjonowanie parlamentu, prowadzenie polityki zagranicznej, kwestię wojen itd. Te akty były przez każdego kolejnego władcę zaprzysięgane.
Wspomniał także o statucie litewskim, który mimo przejęcia pewnych postanowień prawa koronnego, miał zachować odrębność prawną Wielkiego Księstwa od Korony. Według profesora, statut litewski mógłby uchodzić za jedną z konstytucji dawnej Rzeczypospolitej.
Dopiero w epoce stanisławowskiej pojawiają się prawa kardynalne, przeforsowane w latach 1767–1768 w Warszawie na sejmie (zwanym repninowskim).
Pierwszą konstytucją Rzeczypospolitej była jednak Konstytucja 3 Maja uchwalona w 1791 roku. Jak zauważył profesor Zakrzewski, zawierała jedenaście artykułów, do których dochodziło około 60 ustaw związanych z jej postanowieniami. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją, jednak nie wolno zapominać o konstytucji korsykańskiej z 1755 roku, która obowiązywała do aneksji wyspy przez Francję w 1769 roku.
Prof. Włodzimierz Bernacki przypomniał o akcie Konfederacji Warszawskiej z 1573 r., i podkreślił: "bez wolności i swobód, tolerancji religijnej, artykuły henrykowskie byłyby niepełne".
Jednak według niego, potrzeba raczej debaty o konstytucjonalizmie, który koncentruje się na zagadnieniu, jak zbudować system prawa, który będzie nas chronił przed tyranią, despotią, który będzie chronił naszą wolność.
Dr Władysław Pęksa zwrócił uwagę na różnicę pomiędzy tym czym konstytucje były w dawnych wiekach i jak wówczas rozumiano pojęcie konstytucjonalizmu a powszechnym odbiorem konstytucji jako mitu tożsamościowego. "Jak dziś rozmawiamy o Konstytucji 3 Maja i innych konstytucjach, to nie tyle rozmawiamy o tym, jak one faktycznie wyglądały, co do treści i jak funkcjonowały w praktyce, ale raczej rozmawiamy o tym, w jaki sposób się zapisały w pamięci potomnych i jaki dziś stanowią symbol". -zaznaczył.
Według niego, fundamenty tego co dziś uważa się za nowoczesne państwo, demokrację, nowoczesny konstytucjonalizm, kształtowały się w Europie w XIX wieku. "Byliśmy częścią Europy, aparat myślenia o państwie kształtował się zgodnie z europejskimi standardami".
Dr Pęksa zaznaczył, że polski konstytucjonalizm XIX-wieczny to m.in. konstytucja Księstwa Warszawskiego, która funkcjonowała 6 lat i była rewolucyjnym aktem prawnym, gdyż przeorała stosunki społeczne, oraz Konstytucja Królestwa Kongresowego.
Jak zauważył, nowoczesny polski konstytucjonalizm manifestował się w instytucjach samodzielnych takich jak sejm krajowy w Galicji.
Jeśli chodzi o okres dwudziestolecia międzywojennego, to według niego zgodny z dzisiejszymi standardami system rządów konstytucyjnych to były lata funkcjonowania konstytucji marcowej uchwalonej w 1921 roku.
Dr Rafał Lis nie zgodził się z dr Władysławem Pęksą, że konstytucje Księstwa Warszawskiego czy Królestwa Kongresowego stanowią dziedzictwo polskiego konstytucjonalizmu. Były to nowiem akty prawne narzucone odgórnie bez żadnej debaty.
Ostatnia część dyskusji skupiała się na modelu konstytucji, czy konstytucja powinna być zwięzła czy rozbudowana.
Relacja: Margotte i Bernard
Więcej zdjęć:
https://www.flickr.com/photos/55306383@N03/albums/72157701340459221
Druga część debaty konstytucyjnej tj. "Obowiązująca Konstytucja - omówienie i zgłaszane projekty modyfikacji", wkrótce w naszej relacji
