Prof. Marek Kornat wrócił po wakacjach z cyklem swoich autorskich wykładów „Dlaczego II wojna światowa zaczęła się w Polsce? Ład wersalski a pokój w Europie”. Piąte spotkanie z wybitnym sowietologiem i historykiem dyplomacji odbyło się 3 października 2017 r. w sali konferencyjnej Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego.
„Nowe Państwa w Europie – czynnik destabilizacji?” – tak brzmiał tytuł piątego wykładu prof. Marka Kornata. Starał się w nim podważyć wciąż szeroko obowiązującą w zachodniej historiografii tezę, jakoby to przyczyną upadku ładu wersalskiego i wybuchu II wojny światowej było powstanie nowych państw narodowych po 1919 r. Według niektórych opinii, te małe i średnie państwa zdestabilizowały Europę.
Jednym z nowych państw była oczywiście Polska. Prof. Kornat przywołał na wstępie ciekawe poglądy ukraińsko-amerykańskiego historyka Romana Szporluka – według niego Polacy dali światu lekcję, że można zachować tożsamość narodową mimo wielu lat niewoli.
Oczywiście na tzw. „koniunkturze wersalskiej” skorzystało wiele narodów, ale nie wszystkie – pokrzywdzeni byli chociażby Ukraińcy, którym nie udało się stworzyć własnego państwa.
Układ paryski zrodził też problem mniejszości narodowych, czego przykładem może być wielki spór Węgrów i Rumunów o Transylwanię czy obecny w II RP problem mniejszości ukraińskiej. Utworzenie Wolnego Miasta Gdańska przez niektórych brytyjskich dyplomatów od początku było interpretowane jako zarzewie przyszłego konfliktu, do tego trzeba dołożyć spór polsko-czechosłowacki o przywództwo w regionie.
Zmiana układu geopolitycznego Europy po konferencji w Wersalu była oczywiście przyczyną wielu konfliktów. Jednak prof. Marek Kornat podkreślił jednoznacznie, że za wybuch II wojny światowej odpowiadały mocarstwa.
Nowe państwa były w polityce międzynarodowej traktowane przedmiotowo, jedynie Polska miała krótkie okresy podmiotowości, np. w 1933 r. O biegu spraw decydowały jednak mocarstwa – mówił prof. Kornat.
Tym samym prelegent podważył tezę postawioną jeszcze w 1919 r. przez znanego i cenionego ekonomistę Johna Maynarda Keynesa. W swojej książce „The Economic Consequences of the Peace” krytykował on mocno postanowienia Traktatu Wersalskiego i przewidywał jego rychły upadek. Ład wersalski rzeczywiście przetrwał zaledwie dwadzieścia lat, ale przyczyny jego rozkładu były zupełnie inne, niż sądził John Maynard Keynes.
Prof. Marek Kornat omówił dokładnie najważniejsze inicjatywy polityki międzynarodowej w 20-leciu międzywojennym, w tym także nieudaną próbą stworzenia sojuszu państw Europy Środkowo-Wschodniej, tzw. „Międzymorza”. Przyczyny niepowodzenia tej inicjatywy były różne, można chociażby wymienić antagonizmy polsko-czechosłowacki i węgiersko-rumuński. Mimo tych wszystkich konfliktów prof. Kornat podkreślił raz jeszcze: ahistorycznym byłoby sądzić, że te państwa mogły rozsadzić Wersal.
Swój bardzo ciekawy wykład podsumował trzema głównymi wnioskami:
- Na bieg polityki europejskiej wpływ miały mocarstwa, nowe państwa były traktowane przedmiotowo. Sankcjonowany przez największych rozbiór Czechosłowacji w 1938 r. definitywnie rozsadził ład wersalski i był zarzewiem II wojny światowej.
- Narracja o odpowiedzialności nowych państw za upadek Traktatu Wersalskiego była podtrzymywana i promowana jako usprawiedliwienie dla postanowień jałtańskich, w których Zachód po prostu oddał Europę Środkowo-Wschodnią Józefowi Stalinowi.
- Teoria, że małe narody nie mają prawa do samostanowienia (która jest podstawą krytyki układu w Wersalu), jest sprzeczna z duchem naszych czasów.
Po godzinnym wykładzie zostało 30 minut na dyskusję. Prof. Kornat ciekawie i z polotem odpowiadał na pytania słuchaczy: była mowa promowanym przez sowiecką i rosyjską historiografię rzekomym „flircie” II RP z Hitlerem, także o stosunkach polsko-czechosłowackich i niesamowitym tempie, w jakim Niemcy się zbroiły po 1933 r. Tradycyjnie pojawiło się pytanie o możliwość współpracy z nazistowskimi Niemcami i ewentualną zgodę na ich żądania z 1939 r. Po raz kolejny prof. Marek Kornat jednoznacznie obalił koncepcję „Paktu Ribbentrop-Beck”.
24 października 2017 r. odbędzie się kolejne spotkanie z prof. Markiem Kornatem. Tym razem będzie się on starał odpowiedzieć na pytanie: „Czy Niemcy Hitlera można było powstrzymać?”. Serdecznie zapraszamy.
Tekst: Bartosz Bolesławski (OBNT)
Foto i wideo: Bernard
Więcej zdjęć:
https://www.flickr.com/photos/113180435@N07/albums/72157687241762780
