Piąty wykład z cyklu edukacji historycznej „Sylwetki niezwykłe”, organizowanego przez Stowarzyszenie Polska Jest Najważniejsza wygłosił prof. Marek Barański. Prelegent opowiadał o życiu i działalności króla Władysława Łokietka (1260-1333), który był pierwszym władcą Polski koronowanym w Krakowie.
Był to książę, potem król, o którym panują przeróżne opinie, gdyż zjednoczył Polskę, ale jednocześnie zostawił państwo w stanie niemalże upadku – zaczął swoją opowieść profesor Barański.
Historyk zarysował w czasie wykładu sytuację panującą na ziemiach polskich w II połowie XIII wieku, mówił o ówczesnym rozbiciu dzielnicowym.
„Trzy części Polski mogły pretendować do zjednoczenia - Małopolska (Kraków, Sandomierz), Wielkopolska i księstwo wrocławskie”. - podkreślił. - Jeśli chodzi o Mazowsze, to od połowy XIII wieku zaczęło upadać, było biedniejsze od pozostałych dzielnic, w dodatku było najeżdżane przez Prusów i Litwinów.
Całość ziem polskich scalała jedna instytucja - kościół. Archidiecezja gnieźnieńska obejmowała wszystkie ziemie polskie, arcybiskup gnieźnieński był jednym człowiekiem, który miał władzę w całej Polsce, choć tylko w sprawach kościelnych.- wyjaśnił profesor.
Prelegent opowiadał o bezpotomnej śmierci Bolesława Wstydliwego, który przekazał tron krakowski Leszkowi Czarnemu. Leszek Czarny zjednoczył Kraków, Sandomierz i Sieradz. Był dzielnym władcą, bronił dzielnicy przed Jaćwingami, napadami Rusinów, Liwinów. Niestety zmarł nagle i podobnie bezpotomnie, przekazując władzę w księstwie sieradzkim Władysławowi Łokietkowi.
Władysław Łokietek był synem Kazimierza I kujawskiego, wnukiem Konrada mazowieckiego. Po śmierci ojca znalazł się pod opieką matki sprawującej regencję w imieniu synów na obszarach, które im przypadły, tj. na Kujawach Brzeskich oraz w ziemi łęczyckiej i dobrzyńskiej. Samodzielne rządy nad dzielnicą objął po uzyskaniu pełnoletniości w 1275 roku. Początkowo władał wspólnie ze swoimi młodszymi braćmi Kazimierzem II i Siemowitem, potem w wyniku podziału został księciem brzeskim i objął po swoim bracie przyrodnim Leszku Czarnym księstwo sieradzkie.
Prof. Marek Barański opowiadał następnie o walkach o przejęcie Krakowa, o śmierci Henryka Probusa – jednego z pretendentów do Małopolski, o królu czeskim Wacławie II - jednym z najbogatszych królów tej części Europy, który został księciem Krakowa, o koronacji w Gnieźnie Przemysła II księcia wielkopolskiego na króla Polski, co było ciosem dla Wacława II, o śmierci tego władcy, co doprowadziło z kolei do walk o Wielkopolskę.
Jednym z pretendentów do Wielkopolski był Władysław Łokietek, który został księciem Poznania i Gniezna. Niestety stopniowo zaczął tracić popularność w tej dzielnicy, gdyż nie radził sobie z bandytyzmem. Wykorzystał to Wacław II. Łokietek musiał uciekać za granicę, a Wacław II koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Jednak Polakom nie podobały się rządy Wacława II, który swoim państwem rządził z Pragi, ustanawiając na ziemiach polskich - starostów – nie Polaków.
W 1304 roku Władysław Łokietek przy pomocy wojsk węgierskich zajął Wiślicę. Wacław II zmarł w 1305 roku, pozostawiając po sobie syna Wacława III, który niedługo później został zamordowany w Ołomuńcu. Tym samym zakończyła się dynastia Przemyślidów.
Henryk III głogowski zajął Wielkopolskę, tymczasem Łokietek rządził ziemią krakowską i sandomierską, Sieradzem i Łęczycą oraz Kujawami, usiłował jednak zjednoczyć ziemie polskie, zdobywając także Wielkopolskę. Tymczasem utracił Pomorze Gdańskie na rzecz Krzyżaków, a również w Małopolsce zmagał się z opozycją wewnętrzną (bunt wójta Alberta).
Po śmierci Henryka głogowskiego nastąpił podział Wielkopolski między jego pięciu synów, ale przeciwko nim zbuntowali się możnowładcy i rycerstwo. Oddali oni władzę Łokietkowi, który wkroczył do Poznania w 1314 roku.
W ten sposób Łokietek stał się władcą dwóch najważniejszych dzielnic – Małopolski i Wielkopolski, mógł więc myśleć o odrodzeniu królestwa. Zaczął się tytułować dziedzicem całego królestwa polskiego.
O sprawie koronacji zadecydowano ostatecznie podczas wiecu możnych i rycerstwa odbytego w czerwcu 1318 w Sulejowie, gdzie przygotowano specjalną suplikę z prośbą do papieża o przywrócenie królestwa polskiego. W 1320 w katedrze wawelskiej arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława Łokietka na króla. Miejsce koronacji, Kraków zamiast Gniezna, wybrane zostało najprawdopodobniej w wyniku nacisków ze strony kurii papieskiej, pragnącej uniknąć konfliktu z królem czeskim Janem Luksemburskim, który rościł sobie prawa do korony.
Koronacja Władysława Łokietka zakończyła rozbicie dzielnicowe. Poza królestwem Łokietka pozostało jedynie Mazowsze (które Łokietek próbował opanować) oraz Śląsk.
Władysław Łokietek zawarł w 1320 roku sojusz z królem Węgier Karolem Robertem, który został umocniony jego małżeństwem z córką Władysława Elżbietą Łokietkówną. Później zawarł także sojusz z księciem litewskim Gedyminem, także to przymierze zostało poparte ślubem zawartym pomiędzy córką władcy Litwy – Aldoną i synem Łokietka - Kazimierzem III Wielkim.
Państwo Łokietka otaczały trzy wrogie siły: Brandenburgia, państwo zakonu krzyżackiego i luksemburskie Czechy. Wkrótce wybuchła wojna z Krzyżakami wspartymi przez Jana Luksemburskiego (w jej wyniku Krzyżacy zdobyli Kujawy), która trwała kilka lat (m.in. starcie pod Płowcami), zakończona rozejmem, później przedłużanym.
„Kiedy umierał Łokietek, Polska była o krok od upadku. Król czeski nadal miał pretensje do tronu polskiego, na dodatek Łokietek naprawdę rządził tylko w Małopolsce i Wielkopolsce”.- mówił profesor Barański. - Kujawy i Pomorze znajdowały się pod okupacją krzyżacką, król Polski nie miał bezpośredniej władzy w Sieradzu i Łęczycy (rządzili tam książęta). Państwo było w złym stanie, zmęczone ciężką wojną.
„Można powiedzieć, że Łokietek stracił to, co wcześniej zyskał, ale to nieprawda, on odtworzył królestwo polskie. Ono stało się faktem. Było zniszczone, ograbione z niektórych ziem, ale było. Co więcej, Łokietek zawarł dwa silne sojusze – z Węgrami i z Litwą”. - podkreślił profesor.
”Dzięki temu, że Łokietek odrodził królestwo polskie, jego syn mógł stopniowo odbudowywać potęgę królestwa, powiększać je i doprowadzić do tego, że w roku 1363 i 1364 Kazimierz Wielki był poproszony przez króla węgierskiego i cesarza Karola IV o mediację między nimi. Kazimierz nie tylko doprowadził do mediacji, a ale zaprosił tych władców do Krakowa, odbył się słynny zjazd krakowski. Polska liczyła się już jako potęga, jako silne państwo w tej części Europy. I to jest niewątpliwie zasługa Łokietka". - zakończył swój wykład prof. Marek Barański.
Zapytany przez jednego z uczestników o to, jaka była ideologiczna podstawa zjednoczenia Polski, prelegent przywołał "Żywot św. Stanisława" napisany przez Wincentego z Kielczy. W swym dziele napisał, że "w wyniku zbrodni króla Bolesława Polska straciła koronę i została podzielona na szereg księstw, tak jak ciało Stanisława po jego śmierci zostało pocięte na kawałki. Ale jak ciało się zrosło, tak zrośnie się i Polska. W trzecim czy czwartym pokoleniu pojawi się nowy król, który założy koronę na swoją głowę. Koronę, która do dziś, jak pisał Wincenty z Kielczy, spoczywa w skarbcu katedry krakowskiej. A więc pojawiły się idee zjednoczeniowe, tam w Krakowie. I od tego czasu ta myśl o zjednoczeniu Polski była coraz bardziej żywa”.
Prof. Barański dodał także, że istniała rywalizacja pomiędzy Wielkopolską i Małopolską, która z nich doprowadzi do zjednoczenia. Zwyciężyła Małopolska, gdyż należała do najbogatszych dzielnic Polski, elity małopolskie myślały w kategoriach interesów państwa, dążyły do zjednoczenia. - podkreślił.
Relacja: Margotte i Bernard
