W rozmowie udział wzięli: prof. Antoni Dudek (UKSW), dr Tomasz Kozłowski (BBH IPN) oraz dr hab. Mirosław Szumiło (BBH IPN - redaktor naczelny pisma). Spotkanie prowadził: dr Rafał Łatka (BBH IPN).
Jak wyjaśnił redaktor naczelny periodyku, w w części głównej numeru znalazły się 2 eseje oraz 9 artykułów, które dotyczą lat 80. i okresu transformacji, kryzysu systemu komunistycznego w różnych krajach (Polska, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, Litwa i Ukraina).
Prof. Antoni Dudek stwierdził: "Blok obejmujący połowę tego dość obszernego numeru "Pamięci i Sprawiedliwości" jest bardzo ciekawy dla wszystkich, których interesuje przełom ustrojowy roku 1989 w Polsce i w Europie. W wymiarze polskim najciekawszy jest aspekt kościelny, składa się z dwóch tekstów: Pawła Kowala ["Jan Paweł II i Stolica Apostolska wobec przemian w Polsce 1987-1991"] i dr Łatki ["Kościół katolicki w latach przełomu lat 1987-1989"], one układają się w pewną całość, pokazując jak z jednej strony polski Episkopat prowadził pewnego rodzaju grę z władzami komunistycznymi, jak ta gra była nadzorowana przez papieża Jana Pawła II, i jak się nie udało władzom komunistycznym ograć Kościoła a raczej jak Kościołowi udało się ograć władze PRL".
Historyk zauważył także:
"Ciekawy jest artykuł o wyprawie gen. Wojciecha Jaruzelskiego do Chin [w 1986 roku]. Jest to pierwsza wizyta przywódcy komunistycznego Polski od 30 lat. (Poprzednik Jaruzelskiego w Chinach to Edward Ochab w 1956 roku.) [Jaruzelski] jedzie na żebry. Gospodarka PRL jest tak strupieszała, że trzeba skąd się da szukać pomocy. Nie bardzo się to udaje, kontakty gospodarcze po tej wizycie nie eksplodują, Chińczycy nie chcą kupować szmelcu, który produkuje gospodarka PRL".
Dr Tomasz Kozłowski w części dotyczącej Polski zwrócił także uwagę na tekst Adama Milczarka "Socjologiczne interpretacje ruchu "Solidarność" lat 1980-81".
Dr Antoni Dudek zauważył, że jeśli chodzi o wymiar międzynarodowy wydarzeń okresu transformacji, od lat nie ma nowych materiałów sowieckich z tego okresu, natomiast stopniowo są udostępniane archiwa zachodnie, w tym amerykańskie. Jeśli chodzi o wymiar polski, ze wszystkich segmentów państwa komunistycznego najsłabiej opisana jest armia, która w latach 80. rządziła za szyldem PZPR. "Brakuje nam studiów nad ludowym Wojskiem Polskim".
Uczestnicy spotkania za jeden z najciekawszych tekstów spoza bloku głównego numeru uznali artykuł dr Witolda Bagieńskiego "Aleksandra Ładosia kręta droga do PRL".
To, jak zauważył dr Dudek, artykuł o roli wywiadu PRL w rozpracowaniu emigracji.
"Ten tekst bardzo dobrze zrobiony pod względem metodologicznym, jeśli chodzi o analizę i zrozumienie akt wytworzonych przez wywiad PRL" - zauważył dr Kozłowski. - "Ta analiza case study jest wzorowa. Był w stanie uchwycić wszystkie szarości, grę, którą z jednej strony prowadzi wywiad, a z drugiej strony osoba, która podejmuje współpracę, Bagieński dobrze opisuje motywację, jakim kierują się obie strony, jakimi dysponują narzędziami, jakie stosują wybiegi wobec siebie".
Dr Łatka dodał: "Dr Bagieński nie boi się ocen. On te kontakty ocenia negatywnie, wskazując jasno, że Ładoś tę grę przegrał i zdradził ważne informacje komunistycznemu wywiadowi. wywiadowi. To jest przyczynek do tego, żeby patrząc na bohaterów i ich bohaterskie czyny, widzieć też, że niekoniecznie musieli być bohaterami przez całe życie.".
Dr Mirosław Szumiło w części Varia zwrócił uwagę na artykuł "Wokół wydarzeń we Lwowie 22-24 listopada 1918 roku" Zbigniewa Zaporowskiego. Autor uważa, że to nie był pogrom, pokazuje inne spojrzenie na tę kwestię, mniej znane fakty i dokumenty. Co ważne, ujawnia, że wśród ofiar były osoby wyznania katolickiego.
W części przeznaczonej na pytania i odpowiedzi pytano o transformację gospodarczą w innych państwach bloku komunistycznego, o Archiwum Mitrochina i książkę Anatolija Golicyna "Nowe kłamstwa w miejsce starych".
"To prawda, że transformacja w Polsce była szczególnie ostra" - mówił prof. Dudek. - "Ale trzeba pamiętać o punkcie wyjścia. Wszystkie kraje bloku sowieckiego miały kryzys, ale on był najgłębszy w Polsce. Pacjent w Polsce był najbardziej schorowany, to też jego uzdrawianie było najbardziej bolesnym procesem. Wszystkie te kraje realizowały programy MFW, tylko niektóre w wersji łagodniejszej, wtedy recesja transformacyjna trwała tam dłużej, ten koszt był rozłożony na raty, ale i tak został poniesiony".
Prof. Dudek i dr Kozłowski dość sceptycznie podeszli do książki Golicyna, jeśli chodzi o wszechpotęgę służb Rosji. Rosja przestała być mocarstwem po 1989 roku.
Dr Szumiło zwrócił uwagę na to, że lata 1985-2000 (okres Gorbaczowa i Jelcyna) to w opinii Rosjan to druga wielka smuta - okres upadku Rosji.
Dr Tomasz Kozłowski zauważył, że Sachsa jako eksperta do Polski starał się już ściągnąć wywiad PRL. "Wywiadowi i Ministerstwu Finansów zależało na tym, że by poznać tajemną recepturę Sachsa, którą zastosował w Boliwii, żeby ją oddłużyć".
Jak stwierdził w latach 90. do USA zostały wywiezione kopie różnych dokumentów z archiwów radzieckich, wspomnienia itp.
Relacja: Margotte i Bernard
Więcej zdjęć;
https://www.flickr.com/photos/55306383@N03/albums/72157712371740593
